اکسید روی (Zinc Oxide): خواص، ویژگی‌ها، کاربردها و نکات ایمنی نگهداری
1. معرفی و خواص فیزیکی و شیمیایی
فرمول شیمیایی: ZnO
ظاهر: پودر سفید یا سفید مایل به زرد.
بو: بدون بو.
ساختار کریستالی: هگزاگونال یا کوبیک.
حلالیت:
نامحلول در آب.
محلول در اسیدها و قلیاهای قوی.
پایداری: در شرایط عادی پایدار و در برابر نور، حرارت و هوا مقاوم است.
نقطه ذوب: 1975 درجه سانتی‌گراد.
2. ویژگی‌های خاص
1. خاصیت ضد باکتریایی: برای مبارزه با باکتری‌ها و قارچ‌ها کاربرد دارد.
2. انعکاس اشعه فرابنفش: توانایی بالایی در انعکاس و جذب اشعه UV دارد.
3. نیمه‌هادی: با خاصیت الکتریکی ویژه در صنایع الکترونیک استفاده می‌شود.
4. غیرسمی بودن: در بسیاری از محصولات روزمره ایمن تلقی می‌شود.
3. کاربردها
الف. صنایع آرایشی و بهداشتی
1. محصولات ضدآفتاب: به عنوان فیلتر UV در کرم‌های ضدآفتاب استفاده می‌شود.
2. کرم‌های پوستی: برای کاهش التهاب، درمان زخم‌ها و کاهش تحریک پوستی.
3. پودر بچه و دئودورانت: به دلیل خاصیت ضدالتهابی و ضدبو.
ب. صنایع لاستیک و پلاستیک
1. تولید لاستیک: به‌عنوان عامل تقویت‌کننده و افزایش استحکام در لاستیک‌ها.
2. پلاستیک‌ها: به‌عنوان تثبیت‌کننده و محافظ در برابر اشعه UV.
ج. صنایع دارویی
1. پمادها و کرم‌های درمانی: برای درمان سوختگی، اگزما و تحریکات پوستی.
2. محصولات دندان‌پزشکی: در خمیر دندان و سیمان دندان استفاده می‌شود.
د. صنایع شیمیایی
1. کاتالیزور: در تولید مواد شیمیایی مانند متانول.
2. رنگ‌سازی: به‌عنوان رنگ‌دانه سفید و مات‌کننده.
هـ. الکترونیک و اپتیک
1. نیمه‌هادی: در تولید قطعات الکترونیکی.
2. شیشه‌های مخصوص: برای تولید شیشه‌های مقاوم به UV.
و. کشاورزی
1. مکمل غذایی حیوانات: به‌عنوان منبع روی در جیره غذایی دام و طیور.
2. کودهای شیمیایی: برای افزایش رشد گیاهان.
3. نکات ایمنی و نگهداری
الف. خطرات و سمیت
1. استنشاق گردوغبار: ممکن است باعث تحریک دستگاه تنفسی شود.
2. تماس با پوست و چشم: معمولاً ایمن است اما در موارد خاص ممکن است تحریک خفیف ایجاد کند.
3. بلعیدن: در مقادیر بالا می‌تواند مشکلات گوارشی ایجاد کند.
4. خطرات محیطی: بی‌خطر است اما مقادیر زیاد آن ممکن است بر محیط زیست تاثیر بگذارد.
ب. نکات نگهداری
1. محل نگهداری:
در محیط خشک و خنک.
دور از نور مستقیم خورشید.
2. بسته‌بندی:
در ظروف دربسته و مقاوم در برابر رطوبت نگهداری شود.
3. دور از مواد ناسازگار:
نباید با اسیدهای قوی یا مواد قابل اشتعال ترکیب شود.
پ. تجهیزات ایمنی فردی
استفاده از ماسک گردوغبار هنگام کار با مقادیر زیاد.
استفاده از دستکش و عینک ایمنی برای محافظت از پوست و چشم.
ت. اقدامات در صورت حادثه
1. تماس با پوست: با آب و صابون شسته شود.
2. تماس با چشم: چشم‌ها را با آب فراوان بشویید و در صورت تحریک، به پزشک مراجعه کنید.
3. استنشاق: فرد را به هوای تازه منتقل کنید.
4. بلعیدن: در صورت مصرف زیاد، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
5. نکات زیست‌محیطی
1. اثرات زیست‌محیطی:
در مقادیر کم بی‌خطر است اما در مقادیر زیاد ممکن است به خاک یا آب آسیب برساند.
2. مدیریت پسماند:
باید طبق مقررات محلی دفع شود.
6. روش‌های تهیه و تولید
1. روش مستقیم (فرآیند حرارتی): اکسیداسیون فلز روی.
2. روش غیرمستقیم (فرآیند شیمیایی): از ترکیبات روی مانند کربنات روی یا سولفات روی تهیه می‌شود.
جمع‌بندی
اکسید روی به دلیل خواص منحصربه‌فرد خود مانند خاصیت ضدباکتریایی، پایداری حرارتی و توانایی جذب اشعه UV، در طیف وسیعی از صنایع از جمله آرایشی، بهداشتی، کشاورزی و الکترونیک کاربرد دارد. این ماده عموماً ایمن است، اما رعایت نکات ایمنی و زیست‌محیطی هنگام استفاده و نگهداری از آن الزامی است.